Tranh luận của các bà mẹ về đề xuất ‘nghỉ thai sản 7 tháng’

“Được nghỉ lâu hơn thì tốt, nhưng liệu có thực thi được không?”, Hà, nữ công nhân ở Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, đặt câu hỏi.

Đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản lên 7 tháng nằm trong dự thảo Tờ trình đề nghị xây dựng Luật Dân số đang gây tranh luận. Cùng với hỗ trợ nhà ở xã hội và bỏ kỷ luật đảng viên sinh con thứ hai, các đề xuất này nhằm tăng tỷ lệ sinh.

Thực tế, nhiều lao động nữ lo mất việc khi nghỉ dài. Nguyễn Thị Hà đang mang thai tháng thứ 5, chứng kiến không ít đồng nghiệp bị cắt giảm khi nuôi con nhỏ. “Chỉ hai tháng đầu năm, công ty tôi đã cắt giảm khoảng 3.000 người, nhiều chị em vừa sinh xong đã mất việc”, cô nói.

Em gái Hà thậm chí còn nhận thông báo nghỉ việc chỉ 10 ngày sau sinh, mất cả thưởng tháng 13, tiền dưỡng sức và quyền lợi khi quay lại thị trường lao động. “Sinh con đã áp lực, còn nơm nớp lo thất nghiệp. Đi xin việc mới lại càng khó”, cô nói.

Nhiều ý kiến cho rằng đề xuất này không giải quyết được gốc rễ nỗi sợ sinh con. Càng tăng thời gian nghỉ càng làm khó cho phụ nữ khi xin việc trong độ tuổi sinh đẻ vì các công ty sẽ e ngại tình trạng gián đoạn công việc. Hơn hết là áp lực tài chính khi nuôi một đứa trẻ.

“Nghỉ nhiều lấy tiền đâu mà sống. Được nghỉ 6 tháng còn không dùng hết”, Ngọc Nga, 30 tuổi, nhân viên văn phòng ở Hà Nội bày tỏ. Người phụ nữ này phải đi làm lại khi con mới bốn tháng vì hơn 5 triệu đồng mỗi tháng tiền trợ cấp thai sản không đủ chi tiêu.

Trái với quan điểm của Ngọc Nga, Trần Thị Hoa, 31 tuổi, công nhân tại khu công nghiệp Bắc Thăng Long, Hà Nội, mong được nghỉ dài hơn. “Rất xót xa và bất an khi phải gửi con để đi làm. Trường công chỉ nhận trẻ từ hai tuổi còn trường tư thì học phí quá cao so với đồng lương”, Hoa tâm sự.

Không còn lựa chọn khác, cô gửi con vào một nhóm trông trẻ tự phát – một giải pháp tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hoa cũng lo lắng việc đi làm sẽ khó duy trì đủ lượng sữa mẹ. “Giá như được nghỉ đến 12 tháng, lúc đó con cứng cáp hơn sẽ tìm được chỗ trông trẻ an tâm hơn trong khả năng”, cô nói.

Dân số Việt Nam đang đối mặt với những biến động nghiêm trọng, đòi hỏi các giải pháp can thiệp kịp thời. Theo Bộ Y tế, mức sinh trên toàn quốc liên tục giảm, hiện đã dưới mức sinh thay thế và đạt 1,91 con/phụ nữ trong năm 2024 – thấp nhất Đông Nam Á.

Dự báo đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.

Không ít quốc gia phát triển đã rơi vào vòng xoáy suy giảm dân số và đang phải vật lộn với những bài toán nan giải như thiếu hụt lao động, hệ thống hưu trí quá tải và kinh tế trì trệ.

Nếu không có biện pháp kịp thời, Việt Nam cũng có thể đối mặt với nguy cơ “sụp đổ dân số”, kéo theo những hệ lụy khôn lường, thậm chí làm tê liệt nền kinh tế trong tương lai.

Nhiều chủ doanh nghiệp không đồng thuận với đề xuất này. Bà Chu Thanh Nga, tổng giám đốc một hãng dược với gần 200 nhân sự ở Hà Nội cho rằng điều này gây bất lợi cho cả doanh nghiệp lẫn người lao động. “Người phụ nữ từ khi mang thai đến khi con một tuổi không thể cống hiến như trước. 6 tháng nghỉ hiện nay đã là sự cố gắng lớn từ doanh nghiệp”, bà nói. Có năm mới 8 nhân viên của bà nghỉ thai sản đã rất ảnh hưởng tới hoạt động của công ty.

“Thay vì kéo dài thời gian nghỉ, cần chính sách hỗ trợ lao động nữ trở lại làm việc hiệu quả hơn”, bà Nga đề xuất. Tại công ty bà, nhân sự nữ ở bộ phận marketing có thể làm việc online ngay từ giai đoạn nghỉ thai sản.

Bà Nguyễn Thị Thanh Hoa, chủ một công ty thực phẩm ở Phú Thọ với 90% lao động là nữ, cũng cho rằng tăng lên 7 tháng là thách thức, đặc biệt với các vị trí quản lý. “Công ty tôi hỗ trợ thời gian linh hoạt, nếu cần lao động có thể làm online không chỉ trong 6 tháng, mà đến một năm hoặc lâu hơn, tùy sức khỏe của con nhỏ,” bà Hoa chia sẻ.

Bảo vệ thai sản là quyền con người cơ bản, giúp phụ nữ cân bằng giữa sinh sản và lao động mà không lo mất việc hay bất an tài chính. Công ước Bảo vệ Thai sản của Tổ chức Lao động quốc tế ILO từ năm 2000 nhấn mạnh loạt quyền thiết yếu như nghỉ thai sản có lương, dịch vụ y tế đầy đủ, chống phân biệt đối xử và đảm bảo công việc sau sinh.

Việt Nam được đánh giá có chính sách tiến bộ khi công nhận quyền nghỉ thai sản có lương từ năm 1945. Hiện tại, lao động nữ được nghỉ 6 tháng, người cha cũng có từ 5 đến 14 ngày nghỉ.

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Một nghiên cứu đăng trên National Library of Medicine năm 2022 với gần 500 phụ nữ ở các khu công nghiệp Bắc Ninh, Bình Dương, TP HCM chỉ ra trợ cấp thai sản không đủ trang trải cuộc sống, nhiều người buộc phải đi làm sớm. Hơn một nửa cho biết nghỉ thai sản là rào cản công việc, hơn 2/3 tin là gánh nặng cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, phân biệt đối xử vẫn tồn tại. Một số công ty yêu cầu nữ ứng viên cam kết không mang thai, tiết lộ kế hoạch sinh con hoặc thậm chí kỷ luật nhân viên vì sinh nở. Câu hỏi đặt ra: bảo vệ thai sản có thực sự đảm bảo quyền lợi phụ nữ, hay lại vô tình khiến họ gặp thêm rào cản trong thị trường lao động?

Theo thạc sĩ Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số TP HCM, phụ nữ sau sinh mất khoảng ba năm mới ổn định lại. Trong khi đó, cạnh tranh trong công việc ngày càng nhiều khiến phụ nữ ngại sinh con và đặc biệt khi càng kết hôn trễ càng có xu hướng sinh một con.

Ông đề xuất Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp để họ không e ngại tuyển dụng lao động nữ, tránh phân biệt đối xử do lo ngại gián đoạn công việc. Đồng thời, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp tài chính, y tế và giáo dục nhằm giảm bớt gánh nặng kinh tế cho những gia đình có con nhỏ.

Bộ Y tế cho biết nhiều quốc gia đã ban hành chính sách để giải quyết mức sinh thấp. Hiện có 55 chính phủ thúc đẩy tăng tỷ lệ sinh, 19 chính phủ duy trì mức sinh hiện tại. Các biện pháp phổ biến gồm kéo dài nghỉ thai sản, cho phép bố nghỉ chăm con, giảm giờ làm, ưu đãi tài chính, hỗ trợ nhà ở, cải thiện hệ thống chăm sóc trẻ và cả hỗ trợ sinh sản..

Với nhiều lao động nữ, nghỉ thai sản dài hơn không phải là lý do khiến họ sinh thêm con. Nhân viên văn phòng Ngọc Nga cho biết hiện con được hơn 3 tuổi, bố mẹ hai bên giục sinh thêm để “chăm một thể” nhưng Nga không dám. “Nuôi một đứa trẻ ngày nay quá tốn kém”, cô nói. “Cảnh ở trọ, con ra vào viện như cơm bữa, đến giờ nghĩ còn thấy sợ”.

Thai phụ Nguyễn Thị Hà cho biết còn không mong được tái ký hợp đồng sau sinh, nói gì đến nghỉ thêm.

“Giờ doanh nghiệp khó khăn, cắt giảm liên tục. Tôi chỉ mong được yên ổn làm việc tới lúc sinh”, Hà nói.

Phan Dương – Phạm Nga