TP HCMSáng cuối tuần, cô bé Nhẫn gọi ba em trai dậy sớm rồi dắt nhau đến lớp ở sân sau dãy nhà trọ nằm trên địa bàn phường Thảo Điền.
Lớp của bốn chị em là một khoảnh sân lợp mái tôn, kê dăm bộ bàn ghế học sinh nhưng không có bảng đen. Bạn học của Nhẫn là gần chục đứa trẻ sàn nhau tuổi từ 5 đến 15.
Khoảng 9h, cô giáo đến, các em chia làm ba nhóm theo độ tuổi để thầy cô kèm tiếng Việt, Toán, tiếng Anh và kỹ năng thực hành xã hội. Buổi hôm nay, bé Nhẫn, 13 tuổi, được giao tập làm văn. Cô bé cặm cụi viết kín trang giấy, dự định tối mang về khoe với anh trai 16 tuổi đang nhặt rác ở bãi phế liệu gần đó.
Trong gia đình ba thế hệ, Nhẫn là người đầu tiên biết đọc viết, dù chưa từng đến trường.
Ông bà ngoại Nhẫn người Khmer, làm nghề gọt nấm rơm thuê ở Sóc Trăng. Bố mẹ em cùng thất nghiệp. Năm 2015, cả gia đình họ dắt nhau lên TP HCM làm nghề nhặt ve chai và phế liệu. Tổng thu nhập của họ không quá 6 triệu đồng mỗi tháng.
Nhẫn có 5 anh chị em, tất cả đều thất học. Những đứa trẻ được chào đời ở bệnh viện nhưng bố mẹ không có tiền đóng viện phí nên bỏ trốn. Không có giấy chứng sinh, không thể làm giấy khai sinh và những giấy tờ tùy thân khác, con đường đến trường của cả 5 đứa trẻ vì thế cũng bị lãng quên.
Những đứa trẻ học trong phòng trọ ở phường Thảo Điền, TP Thủ Đức, TP HCM, năm 2022. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Giữa 2017, chị Trà Hồng Lê, khi đó là sinh viên trường Đại học Văn Hóa, TP Thủ Đức, tình cờ phát hiện Nhẫn cùng bốn trẻ khác cùng hoàn cảnh thất học. Các em là con của những lao động tự do di cư đến TP HCM, chủ yếu nhặt rác, làm phế liệu, chạy xe ôm.
Thấy vậy, Lê mang sách vở sang phòng trọ dạy kèm, mong các em biết được mặt chữ. Ban đầu, bọn trẻ ngại ngùng, học vài phút rồi chạy ra bãi rác trốn.
Phụ huynh cũng không mấy mặn mà, nhiều người đi làm đêm về mệt nên đóng cửa ngủ, số khác không muốn con học vì sợ mất người trông em. Nhưng chị vẫn kiên trì, có ngày đến bốn lần mới gặp được các em. Sau vài tháng, bọn trẻ bắt đầu ngồi ngay ngắn viết chữ và làm Toán.
Vài năm sau, chị Lê cùng chi đoàn Trung tâm Hỗ trợ thanh niên công nhân (YEAC) huy động sinh viên tình nguyện làm gia sư khi số học viên ngày càng đông. Họ phối hợp với chi đoàn Thành đoàn TP HCM, địa phương và các trường học hỗ trợ lớp học.
Chi đoàn YEAC bàn với chị Đỗ Thanh Thủy, 35 tuổi, là chủ khu trọ để tìm không gian cho lớp. Họ quyết định đổ đất cải tạo bãi phế liệu ở sân sau, nhặt thêm bạt lớn làm mái che, tái chế bánh xe cũ làm ghế ngồi. Lớp học ra đời, số lượng khoảng 15-20 em, học vào sáng chủ nhật hàng tuần. Sau 5 năm, họ được mạnh thường quân hỗ trợ thêm bàn, ghế và phần ăn sáng cho các em đến lớp.
Hiện, mô hình lớp học có hai điểm ở phường Thảo Điền, TP Thủ Đức và phường Tân Thạnh, quận Tân Phú. Học sinh là các em không có giấy tờ, bị cha mẹ bỏ, thiểu năng, khuyết tật và đang phải mưu sinh.
Chị Thủy cho biết khu trọ Thảo Điền của mình có 10 phòng, mỗi phòng diện tích 20-50 m2, thường dành cho hộ gia đình. Họ chủ yếu là người Khmer đến đây lập nghiệp, hoàn cảnh khó khăn, thu nhập bấp bênh trong đó hơn nửa số trẻ em không được đến trường. Một số em rất nhạy ngoại ngữ, do tiếp xúc với khách Tây ở khu vực phường Thảo Điền.
“Tôi vận động các em đến lớp để ít nhất biết được mặt chữ”, chị Thủy nói. Đến nay, toàn bộ trẻ trong xóm trọ đều đã có thể đọc, viết và thậm chí nhắn tin để cảm ơn các thầy cô đã dạy mình.
Lớp học ở xóm trọ phường Thảo Điền, TP Thủ Đức, TP HCM, sáng 9/3. Ảnh: Ngọc Ngân
Bà Thạch Thị Phép, 57 tuổi, quê Sóc Trăng cùng gia đình di cư lên TP HCM gần chục năm trước. Cả nhà không biết chữ, sống trong khu trọ với thu nhập phụ thuộc vào nhặt ve chai. Sức khỏe yếu, bà nhiều lần muốn cho cháu đi học nhưng không đủ tiền, cũng không biết làm thủ tục.
Giữa năm ngoái, nhờ sự hỗ trợ của chị Lệ, bà đi qua 5 bệnh viện để đóng viện phí, trích lục hồ sơ, làm khai sinh cho cháu. Hiện, các thành viên đều đã có giấy tờ tùy thân.
Bà nói lớp học nằm trong khu trọ, các cháu không mất thời gian di chuyển, có chỗ học và chơi. Ở nhà, cháu lớn đã biết kèm cháu nhỏ học bài. Tháng trước, bà Phép hay tin nhà nước miễn học phí từ năm học tới cũng mong cho chúng đến trường.
“Tôi thấy các cháu tiến bộ, ngoan ngoãn hơn trước”, bà nói. “Nhà tôi rất vui mừng bởi con cháu mình sau này đã có cái chữ”.
Bé Bảo Ngọc, 11 tuổi, quê Bạc Liêu, sống với bà ngoại sau khi bố mẹ ly hôn. Em đến lớp học hai năm trước, khi nghe bạn bè rủ “lớp vui và còn được ăn sáng”.
Dù đang học lớp 5, Ngọc vẫn tham gia lớp học để giúp bạn đọc, viết và ôn bài. Vào mùa hè, lớp diễn ra vào thứ 7 và chủ nhật, Ngọc đến không sót buổi nào.
“Con cảm thấy vui khi được gặp thầy cô và các bạn”, Ngọc nói.
Ngọc Ngân