Ảnh: Cơ quan văn hóa, du lịch tỉnh Antalya (Thổ Nhĩ Kỳ)
Do có vị trí biệt lập nên di tích thành cổ Termessos mặc dù cách không xa các địa điểm du lịch nổi tiếng của thành phố biển Antalya, Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng lại có rất ít du khách ghé thăm. Nơi đây có bầu không khí tuyệt vời, có sự hòa quyện giữa kiến trúc lịch sử, cảnh quan và sự tĩnh lặng, thiên nhiên cùng dấu vết tàn phá của thời gian – tất cả tạo nên một trong những kỳ quan khảo cổ học vĩ đại của vùng đất Địa Trung Hải.
Thật đáng tiếc cho những ai bỏ lỡ. Còn đối với những du khách đã cất công tìm đến nơi đây, họ chắc chắn sẽ cảm thấy như bắt được phần thưởng lớn khi tự mình đi lang thang và khám phá một trong những thành phố cổ xưa ấn tượng nhất của Thổ Nhĩ Kỳ. Vào thời kỳ hoàng kim cách đây 2000 năm, Termessos từng là nơi giao thương nhộn nhịp của các cư dân và thương nhân.
Ngày nay, ở Termessos vẫn còn lại những lăng mộ khổng lồ, bể chứa nước ngầm lớn, đền thờ, những tường thành kiên cố và một nhà hát, tất cả tọa lạc trên đỉnh núi có độ cao hơn 1.000 mét so với mực nước biển. Từ đây du khách có thể phóng tầm mắt ra xa hàng dặm xung quanh.
Những ngôi mộ cổ
Ẩn sau đám cây rậm rạp bên rìa khu vực từng diễn ra hoạt động mua bán, trao đổi thời cổ đại, là tàn tích của một con đường lớn chạy dọc sườn đồi. Thay vì nhà cửa hay cửa hàng, nơi đây lại đặt những ngôi mộ của những người giàu có và quyền lực ở Termessos.
Từng chiếc quan tài cổ nằm rải rác, được chạm khắc hình thù cho thấy phần nào thân thế của những người đã khuất, chẳng hạn như hình khiên và giáo dành cho các chiến binh. Một số mộ khá nhỏ, nhưng cũng có những ngôi mộ rất lớn, tỉ lệ thuận với mức độ giàu có hoặc quyền lực của chủ nhân. Nhiều ngôi mộ thậm chí không còn nguyên vẹn.
Tất cả đều đã bị những kẻ đào trộm mộ đập phá qua nhiều thế kỷ. Những vách quan tài đá bị đập vỡ, phần nắp kiên cố cũng bị cạy lên. Trải qua thời gian, dây leo và rễ cây cũng luồn lách qua các khe hở của mộ đá.
“Những tên trộm mộ đã tích cực hoạt động ở đây” – Onder Uguz, một hướng dẫn viên chuyên các tour du lịch đến Termessos, nhận xét.
Onder Uguz đã bị mê hoặc ngay lần đầu tiên đặt chân đến Termessos từ khi còn là sinh viên. Ông cho biết, để đến được trung tâm của thành cổ, du khách phải cuốc bộ trên con đường dốc hai bên cây cối um tùm, có đoạn khá gồ ghề, hiểm trở. Tuy nhiên, chẳng mấy chốc, những bức tường thành thấp hơn của thành phố sẽ sớm hiện ra trước mắt – dấu hiệu đầu tiên cho thấy Termessos được phòng thủ rất tốt. Vào khoảng thế kỷ thứ IV hoặc thứ V trước Công nguyên, người dân Termessos đã làm như thế nào để đạt được kỹ thuật xây dựng đáng kinh ngạc đến thế.
Uguz cho rằng, điều này không có gì là bí ẩn. Theo ông, thời hiện đại chúng ta có những thành tựu công nghệ thì tổ tiên xa xưa cũng có bí quyết, kỹ năng riêng của họ.
Người dân Termessos được gọi là Solyms, hậu duệ của người Luwi, một nền văn minh cổ đại trải dài khắp vùng đất mà ngày nay là Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng phải đến vài thập kỷ gần đây mới được giới khảo cổ chú ý đến. Đó là lý do tại sao ngày nay, người ta biết rất ít về người Solyms và thời điểm họ xây dựng thành phố của mình.
Trên thực tế, chỉ có họ biết rõ mình đang làm gì. Việc lựa chọn địa điểm xây dựng thành phố Termessos cho thấy họ là thiên tài về tư duy chiến lược. Không chỉ nằm trên tuyến đường thương mại chính, giúp họ trở nên giàu có nhờ giao thương hàng hóa ở khu vực Địa Trung Hải, độ cao và tầm nhìn bao quát của công trình khiến việc phòng thủ trở nên dễ dàng.
Trường học đấu sĩ
Leo lên cao hơn trên sườn đồi qua một con đường đầy đá, du khách sẽ bắt gặp tàn tích bằng đá cẩm thạch – những gì còn sót lại của trường đấu thành phố, một nơi huấn luyện dành cho những người lính tập sự.
Trường học đấu sĩ hoàn chỉnh từng có cả nhà tắm và nhà ăn. Một góc công trình hiện vẫn còn nguyên vẹn, nhìn rõ kiến trúc mái uốn cong tinh tế còn sót lại trên bức tường phía trước. Bên trong có hai tầng và thêm một hầm ngầm để lưu trữ. Phía trước là khu vực từng được sử dụng để đấu vật và huấn luyện chiến đấu, nhưng nay chỉ còn là đống đổ nát, hoang tàn.
Người ta tin rằng, Termessos bị phá hủy bởi một trận động đất có lẽ đã xảy ra vào thế kỷ thứ IV hoặc thứ 5. Những gì còn lại không phải là công trình tái thiết khảo cổ học mà là hiện trạng của một công trình cổ xưa đã tồn tại trong suốt 1.600 năm qua.
Một điểm ấn tượng minh chứng cho nền văn minh từng tồn tại ở Termessos là tàn tích còn sót lại của một hệ thống thoát nước có mái che. Đối với một thành phố khan hiếm nguồn nước, đó là một trong những thành tựu đáng nể. Hệ thống thoát nước gắn với những bể chứa ngầm khổng lồ, chia làm nhiều ngăn bằng cách đục đẽo trực tiếp vào đá rắn với phương pháp thủ công.
Những bể chứa nước khổng lồ có trữ lượng tới 1.500 lít nước, đóng vai trò quan trọng đối với sự sống còn của một thành phố.
Ngày nay, các bể nước này chỉ còn lại đầy ắp những đống đổ nát và cột đá gãy. Có suy đoán rằng, tình trạng thiếu nước có thể là nguyên nhân dẫn đến quyết định cuối cùng là di dời thành phố đến nơi khác.
Cửa hiệu buôn bán
Ở Termessos vẫn còn sót lại bức tường bên ngoài tòa nhà hội nghị, nơi từng là trụ sở quyền lực của thành phố và tàn tích của một con phố nơi có những cửa hàng sang trọng nhất.
“Đây là đại lộ Champs-Élysées của Termessos” – Uguz nói. Ông giải thích, giống như đại lộ phồn hoa của các cửa hàng cao cấp ở Thủ đô Paris, Pháp, đây sẽ là nơi những người giàu có chi tiền. Những loại dầu ô liu, vải vóc, đồ da và các mặt hàng nhập khẩu tốt nhất từ khắp Địa Trung Hải sẽ được bày bán ở đây.
Tuy nhiên, tất cả những điều này chỉ phụ họa của điểm thu hút chính của thành phố, đó là nhà hát.
Sau khi trèo qua những phiến đá cẩm thạch khổng lồ, du khách sẽ thấy được toàn cảnh hoành tráng của không gian biểu diễn rộng lớn, đặt ở vị trí cao nhất của thành phố.
Cảnh tượng thật ngoạn mục, kế bên những đỉnh núi trùng điệp là các bậc thang dốc đứng xuôi dần xuống phía dưới của nhà hát khiến người ta chóng mặt. Với sức chứa khoảng 4.000 người, các bậc đá chạy vòng quanh theo hình bán nguyệt, hướng ra đống đổ nát của nơi từng là sân khấu biểu diễn.
Ở Termessos, vị trí này đặc biệt quan trọng vì nó nằm đối diện với một ngọn núi linh thiêng đối với cư dân thành phố. Ngọn núi có tầm nhìn trải dài hàng chục km đến tận cảng Antalya vào những ngày không có sương mù.
Và cũng ở vị trí này là nơi thích hợp để ngồi và tưởng tượng về cuộc sống cách đây gần 2.000 năm, nơi từng có một nền văn minh cổ đại phát triển bền bỉ và rực rỡ.